Helderlin u senci

U glavnoj struji reke knjiga koja nas gotovo preplavljuje, veoma retko dobijaju priznanja ona dela iza kojih stoji dugogodišnji, tihi i predani rad. Bestseleri, koji jesu deo naše stvarnosti i među kojima ima i književno vrednih ostvarenja, daleko iza sebe po pažnji ostavljaju doktorske disertacije, naučne separate i studije bez kojih nauka književnosti, ali i književna praksa ne bi mogle da idu napred.

Miodrag Loma (Foto: Ljuba Rankovic)

Jedno od takvih dela je i „Slika Hrista u Helderlinovom pesništvu”, disertacija Miodraga Lome, od 1986. godine predavača na katedri za opštu književnost i teoriju književnosti na Filološkom fakultetu u Beogradu. Knjiga od najmanje 1.200 stranica plod je dugogodišnjeg istraživanja autora koji je, prethodno uporedo diplomiravši na opštoj književnosti i teoriji književnosti i na germanistici, doktorirao na ovoj temi prošle godine. Ovakvim delom dičila bi se svaka kultura, a sličan rad, koliko smo uspeli da saznamo, do sada ne postoji čak ni u Helderlinovoj domovini, Nemačkoj.

„Slika Hrista u Helderlinovom pesništvu”, objavljena ove godine kao privatno izdanje - Valjevo, „Centreks” - zahvaljujući dragocenoj pomoći Predraga Pakića (mogu li nauka i umetnost bilo u kojem milenijumu uopšte da napreduju bez mecena?), prirodni je nastavak magistarskog rada Miodraga Lome, koji se bavio recepcijom individualnog pesničkog talenta kod nemačkih književnih istoriografa. U ovom radu, dr Lomi glavni povesni primeri bili su Gete, Šiler i Helderlin, a rad je objavljen pod nazivom „Pesnik i književna istorija”.

Otkuda interesovanje za ovu temu... i baš za Helderlina?

- Helderlinovo pesništvo me je zainteresovalo još od gimnazijskih dana. Tada je moj stariji brat Aleksandar kupio sada već čuveni Lalićev prevod Helderlinovih „Odabranih dela” u „Nolitovoj” biblioteci „Orfej”, koju je izvanredno uređivao Zoran Mišić, a koja je za mene bila glavno književno nadahnuće onih godina. Helderlin je oličavao redak spoj pindarovski čiste helenske prethrišćanske pobožnosti sa izvornim biblijskim hrišćanstvom. Upravo to me je privuklo Helderlinu. Ubrzo sam počeo sam da čitam i Helderlinove stihove u nemačkom izvorniku. Uostalom, Helderlinov Hristos je u ondašnjoj ateističkoj atmosferi predstavljao moj najprisniji umetnički dodir sa hrišćanstvom. Mnogo kasnije, u posmatranju ove poetske ikone stekla su se moja glavna studijska interesovanja, kako ono estetičko za pesničku sliku, odnosno pesnički doživljaj, tako i ono za Geteovo doba, u kojem je Helderlin pisao, a ne naposletku, i ono za tumačenje biblijskih tekstova. Naime, ona zanimanja su proistekla ne samo iz mojih ličnih sklonosti prema njihovim osnovnim temama, nego i iz mojih asistentskih obaveza na beogradskoj Opštoj književnosti.

Koliko je, uopšte, a naročito iz ovog ugla, analizirano Helderlinovo pesništvo, uključujući i Nemačku?

- Istraživači potekli iz najrazličitijih evropskih nacionalnih kultura i sa najrazličitijih modernih hermeneutičkih stanovišta bavili su se Helderlinovom poezijom, jer se slobodno može reći da je 20. vek bio stoleće u kome je Evropa postepeno otkrivala sebi Helderlina, posle stotinak godina od nastanka njegovih najznačajnijih pesama. Naravno, Nemci su se tu morali pokazati kao najzainteresovaniji i najprilježniji, te najznačajniji proučavaoci ovog svog nacionalnog poetskog genija.

Prvi, istorijski deo moje knjige o Helderlinovoj slici Hrista bavi se upravo ovom povešću tumačenja pesnikove hristološke poezije, tako da je njegov krajnji proizvod jedna kratka duhovna povest Nemačke, i unekoliko Evrope, prikazana sa stanovišta prijema Helderlinovog hrišćanstva pre svega kod najznačajnijih kritičkih umova u vremenskom razdoblju od poslednje decenije 19. stoleća, pa do postepenog utihnuća takozvane hristološke diskusije u vezi sa Helderlinovim pesništvom tokom druge polovine 20. veka.

U samom uvodu tvrdite da Helderlina na Zapadu ne smatraju izvorno hrišćanskim pesnikom. Na osnovu čega?

- Na osnovu stalno novih pokušaja da ga kroz tumačenje prilagode sebi, svojim subjektivnim shvatanjima koja su veoma daleko od objektivnosti kako helenske tako i biblijske tradicije, kojoj je Helderlin bio tako odan.

Uneli ste novinu u pristupu Helderlinovoj, i poeziji uopšte...

-Na primeru Helderlinovog pesništva sam u uvodnom poglavlju razvio jednu opštu hermeneutičku metodologiju, a nju sam u drugom delu knjige pedantno primenio u iscrpnom tumačenju pesnikovih hristoloških himni. Ova metodologija se, svakako, služi svim proverenim i osvedočenim tradicionalnim filološkim postupcima, kao što je to već pomenuto ispitivanje biblijskih saglasnosti. Ali, ona je sama po sebi estetički zasnovana na jednoj novoj analizi pesničke slike, na istraživanju njene multiperspektivosti koja može poticati iz više verzija jedne pesme, ali i iz uzajamnog odnosa različitih poetskih vizija u istoj pesmi, što, u stvari, tek konstituiše njenu punu estetsku vrednost. Tako je u mom postupku tumačenja ključni estetički pristup, i on shodno sebi organizuje primenu svih drugih filoloških metoda.