Valjevci sa Subotičanima

Ovojesenjom velikom subotičkom izložbom slika Ljube Popovića, u kojoj su Valjevci i Valjevo bili mnogostruko zastupljeni, značajno su obogaćene veze dva grada. Sasvim je izvesno njihovo višedecenijsko trajanje, a može biti da se to trajanje proteže i na čitavo proteklo stoleće. Uzdajući se da će, kad-tad, biti i zainteresovanosti i mogućnosti za potpunije sagledavanje tog istorijata iznosimo poneke, nama u ovom momentu dostupne primere.

Čedomir Marković (Foto: Ljuba Rankovic)

Među prvim, uz to i vodećim profesorima uglednog subotičkog Pravnog fakulteta bio je i Valjevac Čedomir Marković, stručnjak za građansko pravo. On je na toj visokoj školi bio i dekan. Marković je rođen u Sirdiji kraj Osečine, doktorsko zvanje je stekao 1904. u Gracu (Austrija), pravničku karijeru započeo u Čačku kao sudija i advokat. Umro je u Subotici, 2. septembra 1937. godine.

Na subotičkom Pravnom fakultetu je 1938. godine unapređen u docenta Borislav T. Blagojević (rođen u Valjevu 1911) koji spada u naše najznačajnije pravne pisce. Blagojević je u Subotici, 1940. godine, proizveden u vanrednog univerzitetskog profesora, a kad je 1941. počeo rat napustio je fakultet i ostao bez posla.
Pred Drugi svetski rat zasnovano je prijateljstvo dve gimnazije, Valjevske i Subotičke, pa je ono obnovljeno i u ovo naše vreme. Valjevsko gimnazijsko pozorište igralo je 1939. godine za svoje subotičke vršnjake, u njihovom gradu, Sterijinu „Pokondirenu tikvu” (režija Katarine Hranjec). Doduše samo prvi čin.

Mnogobrojni umetnici amateri iz Subotice i iz okoline toga grada učestvovali su na Jugoslovenskim susretima „Abrašević” u Valjevu. Poneki od njih vraćali su se odavde ovenčani nagradama. Među najuspešnijima nalazili su se subotički kamerni hor Pro musika (dirigovala Gabrijela Egete), Folklorni ansambl „Bunjevačko kolo” i Tamburaški orkestar „Tum bas Pera Hajo”. Dolazile su i slikarke iz Tavankuta.

Subotičanku Mariju Šimoković, pesnikinju, pamtimo sa njenih učešća na ranim Tešnjarskim večerima i brankovinskinm svečanostima u čast Desanke Maksimović.

Prestižna subotička firma „Si & Si”, naš proizvođač sokova „Sinalko” i najboljeg pelinkovca, gradi u Vrujcima fabriku čiji se proizvod „Voda” već promoviše po svetskim sajmovima.

Uspomenu na vojvodu Živojina R. Mišića neguje selo u okolini Subotice koje se posle Prvog svetskog rata prozvalo - Mišićevo. I koje i te kako drži do prijateljstva sa Mišićevim zavičajem.

O Subotičanima, nekadašnjim i sadašnjim, nastanjenim u Valjevu i Valjevskom kraju, nismo sad u mogućnosti bilo šta da kažemo. Ali jesmo o Valjevcima u Subotici. Reklo bi se, uostalom, da je više, i češće, bivalo nas Valjevaca tamo negoli njih, Subotičana, ovde.

Pretpostavljamo da je u Subotici, u vreme kad je tamo Čedomir Marković bio univerzitetski profesor, imalo i studenata Valjevaca. I da ih je bivalo i docnije. Naročito ih je imalo u drugoj polovini 20. veka kada ih je tamo privlačio Ekonomski fakultet.

Glumačka odiseja prerano preminulog Valjevca Dragana Tometića bila je izvesno vreme vezana i za Suboticu. Sada se, pak, u Subotici, na najvažnijoj novinarskoj dužnosti (glavni i odgovorni urednik) u tamošnjem listu „Dani” nalazi Branko Žujović, od Žujovića iz Vračevića. I tehnički urednik tih novina, Robert Kiš, otišao je na onu stranu iz našeg podneblja - iz Lajkovca.

Mora biti da su među Subotičanima, na dužnostima u vojsci, policiji, zdravstvu ili prosveti bivali i poneki Valjevci, svejedno da li iz Valjeva ili iz njegove okoline. Mi ovoga puta pominjemo samo jednoga od njih - majora u penziji Sinišu Lazića iz Sankovića čija je kćerka Branka pre dvadesetak godina igrala u predstavama valjevskog „Abraševića” („Ožalošćena porodica” i dr.).

Ovovremena druženja: novinari Branko Žujović i Ljiljana Ljiljak (Foto: Ljuba Rankovic)

Važnu, možda i odlučujuću ulogu u organizovanju Ljubine izložbe u Subotici imao je Moma Pavlović Kaščej, istoričar umetnosti, osvedočeno uspešan beogradski galerista. Rođen je u Valjevu, učio Valjevsku gimnaziju, sada živi na relaciji Beograd-Subotica.

Bivalo je sigurno i mnogih sportskih nadmetanja i drugačijih sportskih veza, bilo da je reč o Subotičanima u Valjevu ili Valjevcima i Subotici. Beležimo ovog puta samo to da je fudbalerima valjevskog „Metalca”, na njihovom usponu do Druge savezne lige nepremostivu prepreku predstavljao, 1962. godine, OFK „Subotica”, da je za subotički „Spartak” boksovao naš Milorad Paramentić, Zoran Kovačević je trenirao Košarkaški klub „Spartak” za koji je igrao i Valjevac Vlada Đokić. Pogotovo je imalo privredničke povezanosti, i imaće je.

Inače, prva veza sa Suboticom autora ovoga pregleda bio je subotički književni časopis „Rukovet” u čitaonici Valjevske biblioteke u razdoblju 1959-63. U „Rukoveti” je objavljivana proza Zorana Joksimovića, verovatno da su tu publikovana književna ostvarenja i drugih Valjevaca. A prvi naš dolazak u Suboticu - bio je radi uručenja, u ime nekadašnje Novinske i radio ustanove „Napred”, nagrade muzičarima Laslu i Viktoriji Silvester, stečene 1977. godine na našim Susretima „Abrašević”.

Vredi svakako pozabaviti se i eventualnim srodnostima Subotice i Valjeva, dva u mnogo kom pogledu različita grada, uz to i na udaljenosti od preko 200 kilometara. Za ovu priliku zadovoljićemo se ukazivanjem samo na jednu uočenu sličnost. Prvi poznati pisani pomeni obe ove varoši su iz poslednje decenije 14. veka. Subotice iz 1391, a Valjeva iz 1393. godine.