istraživanja

Valjevska arhitektonska dostignuća

Arhitekte o najvrednijim zdanjima svoga grada

Ljiljana Ljiljak

Uz zdanja Gimnazije i Nacionalne banke – Gradski trg, banka Đukića, Dom kulture i naselje Kolubara dva visoko su na listama najvrednih građevina za dva veka razvitka Valjeva. Priobalje Kolubare, Gradac, Vidrak i Tešnjar najdragoceniji urbani ambijenti. Visoko vrednovana ostvarenja Samokresovića, Belobrka, Krkovića, Simovića i novije generacije valjevskih arhitekata Anđelke Mandić Milutinović, Jasmine Popović i Ružice Maksimović.

Grad u kom živimo, u čijim zdanjima radimo, okupljamo se, posećujemo, dočekujemo goste, star je dva veka. Samo dva. Teško je poverovati da ima kuća starijih od ustaničkih dana, vremena u kom je nastajalo ovovremeno Valjevo.

O značajnim građevinama – istorijski i arhitektonski – upućeni i pozvani ljudi i instutucije su rekli svoje ali samo do nekog vremena od ta dva veka. Nismo kao građani baš prilježni da to blago održavamo a na red stižu poneka nova zdanja, kuće koje takođe valja prepoznati kao vrednosti. Posebno u godinama opšte destrukcije. Koja su to zdanja, objekti, celine, dela iz prošlih pola veka, kada je Valjevo najintezivnije građeno? Da li smo spremni da priznamo te vrednosti našim savemenicima, njihovim autorima, čija imena smo često mukotrpno tražili po haotičnim (ako ih je i bilo) arhivama? Da li su neka od njih dobila oreol dragocenosti? Šta od osvojenih vrednosti previđamo u danima intezivne obnove starih gradskih blokova? Traženje odovora na ova pitanja prilika je i za generacijski susret graditelja, ali i provere procena nekih generacija pre nas.

Neke odgovore će dati anketa čiji su akteri arhitekte a koja je imala za cilj da se dobiju dve liste. Jedna – sa tri objekta koje smatraju najvrednijim zdanjima ili ambijentalnim celinama Valjeva bez obzira na vreme nastajanja. Druga lista od pet objekata, iz vremena od 1945. godine do danas, naravno po sopstvenim stručnim i emotivnim kriterijumima. To je vreme čiji su savremenici, u kojima su odrastali, školovali se, studirali i projektovali ili se pripremaju za taj odgovoran i častan posao.

Zahvaljujemo svim učesnicima ove ankete a njihove liste prenosimo sa neznatnim intervencijama ili dopunama (ime autora). Objavljujemo i sažete komentare onih učesnika koji su želeli da ih ponude.

Srđan ILIĆ
1. Gradski trg M. Lojanice i tima
2. Banka N. i D. Đukić
3. Grudno krilo bolnice (Vlada Simović)
4. Kolubara dva
5. SUP A. M. Milutinović
*
1. Ortoganalni prostorni plan iz 1854.
2. Kolubara dva
3. Gimnazija

Ružica MAKSIMOVIĆ
1. Dom penzionera R. Maksimović
2. Zgrada J. Popović u V. Karadžića 42
3. SUP A. Mandić Milutinović
4. Kuća pododice Ninić u Suvoborskoj V. Simovića
5. Škola na Boričevcu – Lj. Dražić (projekat)
*
1. Gradski trg – M. .Lojanica i tim
2. Kolubara dva
3. Plato – trg sa spomenikom Proti Mateji

Nada PLANOJEVIĆ
1. Blok sa Grandom i bankom N. i D. Đukića

2. Gradski trg – M.Lojanica i tim
3. Hotel „Divčibare” Dejan Nastić
4. Dom kulture
5. SUP Valjevo – A. M. Milutinović
*
1. Blok sa Grandom i bankom D. Đukića.
2. Celine Tešnjar – Knez Miloševa
3. Blok Jadar – hotel „Brankovina” – Dom vojske

Teško da mogu da odvojim arhitekturu od urbanizma. Pojedinačno, svaki objekat može biti vredan za sebe ali ako nije dobro postavljen njegova vrednost se i ne primećuje. Dobar primer, nažalost, za to je izuzetno vredno ostvarenje, takozvana „dečja banka” Dragana Đukića, koja je toliko uvučena, zakrivena, da se uopšte ne možete sagledati u celini. Inače ima dosta novih vrednih ostvarenja, posebno u stambenoj izgradnji. Treba da prođe neko vreme da se vidi koliko je leglo, primilo se u prostoru i time potvrdilo vrednost.

Milka KRSTIVOJEVIĆ
1. Dom kulture
2. Kolubara dva
3. Zgrada Termovoda – (Ateks)
4. Nekadašnji dečiji dispanzer
5. Hoteli Divčibare (Nastić) i Maljen (Belobrk)
*
1. Dom vojske
2. Nacionalna banka
3. Gimnazija

Željko NEDELJKOVIĆ
1. Dom kulture
2. Banka N. i D. Đukića
3. Gradski trg – M. Lojanica i tim.
4. Druga osnovna škola (D. Jovanović)
5. SUP – A. M. Milutinović
*
1. Kula Nenadovića
2. Gimnazija
3. Central – D. Samokresović

Dragan PETROVIĆ
1. Dom kulture
2. Banka N. i D. Đukića
3. SUP A. M. Milutinović
4. Nova železnička stanica
5. Gradski trg M. Lojanica i tim
*
1. Nacionalna banka
2. Gimnazija
3. Zdanja sudova J. Ilkića

Milan MAKSIMOVIĆ
1. Banka N. i D. Đukić
2. Gradski trg M. Lojanica i tim
3. Rekonstrukcija niza kuću Tešnjaru T. Dražića
4. Dom Kulture
5. Zgrada J. Popović u V. Karadžića 42
*
1. Regulacioni plan iz 1854.
2. Gimnazija
3. Nacionalna banka

Irena KOVAČ–ANDRIĆ
1. Dom kulture
2. Nekadašnji dečji dispanzer (Lukić-Glavički)
3. Gradski trg M. Lojanice i tima
4. Dom na Ravnoj gori S. Krunića
5. Kuća porodice Jovanović u Sinđelićevoj V. Radivojevića
*
1. Dom Vojske
2. Nacionalna banka
3. Kuće u Karađorđevoj 35 do 41
4. Kuće M. Belobrka

Vredni su oni objekti koji su karakteristični predstavnici jednog vremena i jedne arhitekture i koji su kao takvi uspeli da prežive neke transformacije u vremenskom i arhitektonskom smislu a ostali nedirnuti. Vreme je pokazalo da traju kao vrednosti. Van ove moje liste je mnogo toga vrednog, naročito stambeni objekti između dva svetska rata. Preživeli su ali i pretrpeli određenu devastaciju tako da su izgubili neke svoje osnovne arhitektonske odlike. To nije mimoišlo ni mnoge podignute nakon Drugog svetskog rata.

Dušan ARSENIĆ
1. Gradski trg M. Lojanice i tima
2. Banka N. i D. Đukića
3. SUP A. M. Milutinović
4. Poslovni objekat u Železničkoj ulici B. Ristića
5. Poslovno stambena zgrada sa tornjem – J. Popović
*
1. Gimazija
2. Dom vojske
3. Zgrada štedionice na Desankinom trgu

Svetlana MOLEROVIĆ
1. Grdski trg M. Lojanice i tima
2. Kuća na Povlenu B. Pešića
3. Kuća J. Popović u V. Karađića 42
4. SUP – A. Mandić Milutinović
5. Dom penzionera R. Maksimović
*
1. Gradski trg M. Lojanica i tim
2. Kuća na Povlenu B. Pešića
3. SUP A. Mandić Milutinović

Božidar KRKOVIĆ
1. GUP Valjeva iz 1972, potvrđen 1987.
2. Dupla traka – saobraćajna kičma
3. Gradski trg – M. .Lojanica i tim
4. Zgrada B. Krkovića u V. Mišića iz 1967.
5. Zgrada u Karađorđevoj 123 (M. Maksimović)
*
1. Ortogonalna projekcija grada S. Đuričića iz 1854.
2. Zgrada muzeja
3. Regulacija Kolubare

Valjevo kao varoš 1854. godine na levoj obali reke Kolubare dobija „krstastu” ortogonalnu šemu ulica širine 14 i 19 metara. Klubu dvanaestorice i inž. Stevanu Đuričiću „slava” i „hvala” za viziju budućeg grada. Danas kao da nam je „vrana mozak popila” – građevine za tršište – zadržavamo iste širine ulica, što je van pameti. Stara školska zgrada, danas Narodni muzej, ima spomeničku, arhitektonsku i monumentalnu vrednost. Preteča je izgradnje objekata većih arhitektonskih pretenzija. Regulacija Kolubare oko 1986. godine, iako nezavršena, mogla bi da otvori „silazak” grada na reku. Odnosno, da reka ne deli grad na dva dela. GUP Valjeva iz 1972. je u 90 odsto utvrđenog sadržaja ugrađen u GUP donet 1987. g. (autor B. Krković). Brzi gradski autoput, saobraćajna „kičma” grada, povezuje saobraćajne trake... Gradski trg prostorno je koncipiran iz dva dela: južnog (realizovan 1982) i severnog, naspramnog koji je na štetu gradskih funkcija, odgurnut?! O kvalitetu plana govori Oktobarska nagrada Beograda (1982) i njegova prezentacija na izložbi Savremena jugoslovenska arhitektura u UN u Njujorku 1984. godine.

Aleksandar NEDIĆ
1. Banka N. i D. Đukića
2. Kolubara dva D. Mladenovića
3. Nacionalna banka
4. Dom kulture
5. Gradski trg – M. Lojanice
*
1. Banka N. i D. Đukića
2. Kolubara dva D. Mladenovića
3. Gimnazija – Nacionalna banka

Anđelka MANDIĆ MILUTINOVIĆ
1. Banka N. D. Đukića
2. Gradski trg – M. Lojanica i tim
3. Kolubara dva D. Mladenovića
4. Autobuska stanica M. Obradovića
5. Obnova gradskih blokova početkom trećeg milenijuma i vraćanje ortogonalnim vrednostima
*
1. Ortogonalna projekcija grada iz 1854.
2. Gimnazija
3. Gradski trg – M. Lojanica i tim

Ljubinko RANKOVIĆ
1. Gradski trg – M. Lojanica i tim
2. Banka N. D. Đukića
3. Dom kulture
4. Hotel Divčibare – Nastić
5. SRC Petnica B. Cvejić
*
1. Pustinja
2. Gimnazija
3. Tešnjar

Vesna ALEKSIĆ
1. Dom kulture
2. Kolubara dva – D. Mladenović
3. Zgrada Termovoda u V. Mišića
4. Gradski trg – M. Lojanica i tim
5. Konak Valjevske crkve B.Petrovića
*
1. Dom vojske
2. Gimnazija
3. Zgrade sudova J. Ilkića

Grozdana ŠIŠOVIĆ
1. Dom kulture
2. Banka N. i D. Đukića
3. Gradski trg N. i D. Đukić
4. Kolubara dva – D. Mladenović
5. Stambena zgrada na Desankinom trgu (Kluz)
*
1. Tešnjar
2. Gradski trg – M. Lojanica i tim
3. Banka N. i D. Đukića

Dom kulture zbog foajea na spratu i pogleda sa terase, zbog dobre kompozicije masa, zato što dobrom dispozicijom skladno oblikuje prostor u kom stoji. Banka N. i D. Đukića, zato što je najlepša zgrada u gradu, zbog nadahnutog izraza i poetske aure.Trg profesora Lojanice, zbog energije, zbog detalja, zbog vajarskog odnosa prema prostoru. Naselje Kolubara dva zbog šarmantne pitomosti, zbog mere u oblikovanju i humanizacije teme. Stambena zgrada (Kluz) na Desankinom trgu zbog dobre mere gabarita i mase, zato što savršeno uobličava prostor parka i Trga Desanke Maksimović i tako formira jedan od najdragocenijih ambijenata u gradu: mala zgrada na malom trgu punom života. Tešnjar – jer bez njega ne mogu da zamislim Valjevo.

David MAKSIMOVIĆ
1. Dom penzionera – R. Maksimović
2. Kuća Mihajlovića u Pop Lukinoj – R. Maksimović
3. Rekonstrukcija i dogradnja Granda – P. Kojić
4. Druga osnovna škola D. Jovanović
5. Hala firme VALY u Beloševcu
*
1. Kuća na Povlenu B. Pešića
2. Muselimov konak
3. Vila Tucović

Dragan POPOVIĆ
1. Gradski trg – M. Lojanica i tim
2. Banka N. i D. Đukića
3. Druga osnovna škola – D. Jovanović
4. Dom Kulture
5. SUP – A. M. Milutinović
*
1. Gimnazija
2. Dom kulture
3. Nacionalna banka

Goran STANOJEVIĆ
1. Dom Kulture

2. Gradski trg – M. Lojanica i tim
3. Naselje Kolubara dva
4. Autobuska stanica M.Obradovića
5. Soliteri u Sinđelićevoj
*
1. Dom kulture
2. Valjevska crkva
3. Nacionalna banka – Gimnazija

Monumentalna, blago zalučena čeona fasada Doma kulture sa platoom ispred zapravo je scenografska pozornica na kojoj su građani glavni akteri a brdovito valjevsko zaleđe jedan veliki auditoroijum razdvojen rekom... Gradski trg je pun iznenađenja. Skrojen je savršeno po meri grada, ni prevelik ni mali... Kolubara dva je najobimniji graditeljski poduhvat u našem gradu. Predstavlja nedostižan ideal u pogledu kvaliteta spoljne obrade i oblikovanja ukupnog ambijenta kuće i parcele. Autobuska stanica, jednostavan koncept, prikladna konstrukcija i oblikovanje, komfor i jasnoća pristupa i kretanja korisnika. Naša stanica često zauzima prvo mesto na listi utisaka ljudi koji su imali priliku da širom Srbije koriste objekte ove namene. Soliteri u Sinđelićevoj: mnogi ne praštaju što nasilno prekidaju Čika Ljubinu ulicu. I pored toga oni su jedan od najznačajnijijh gradskih repera i nezaobilazan detalj svake panoramske slike ili razglednice Valjeva, pokušaj da i Valjevci daju doprinos dobu moderne u arhitekturi. Valjevska crkva: njene detalje i ukrase u duhu tog vremena još možemo prepoznati na starim građanskim kućama koje polako nestaju, Nacionlana banka i Gimnazija: najreprezentativnije zgrade Valjeva. Jasno kazuju da ovo mesto odavno nije više provincijalna varošica. Takav utisak ne mogu da proizvedu mnoge građevine današnjeg vremena.

Rista ANĐELOPOLIĆ
1. Kolubara dva D. Mladenovića
2. Pošta M. Selenića
3. Zgrada J. Štanglickog u Karađorđevoj 75
4. Autobuska stanica – M. Obradovića
5. Zgrade M. Lojanice između Robne kuće i Jablanice
*
1. Nacionalna banka
2. Kuća Belobrka, ugao Pantićeve i Sinđelićeve
3. Štedionica na Desankinom trgu

Smiljana NEDIĆ
1. Zgrada u Karađorđevoj 42 J. Popovića
2. SUP A. M. Milutinović
3. Kuća porodice Mihajlović u Pop Lukinoj R. Maksimovića
4. Gradski trg – M. Lojanica i tim
5. Grand – dogradnja i adaptacija P. Kojić
*
1. Kuća na Povlenu B. Pešića
2. Gimnazija
3. Kuća sa karijatidama preko puta crkve

Radmila TOMAŠEVIĆ
1. Kuća na Povlenu B. Pešića
2. Gradski trg – M. Lojanica i tim
3. Banka N. i D. Đukića
4. Dom Kulture
5. Obdanište „Naša radost” V. Tvrtkovića
*
1. Nacionalna banka
2. Tešnjar
3. Zgrada „Zlatibor” D. Samokresovića

Svi važni objekti su kvalitetno građeni i reprezentativni a i svaki od njih je važan za grad. Interesantno je da jedan „mali” objekat kao što je „Zlatibor”, toliko lep da ne možete a da ga ne pomenete u bilo kojoj listi. Obnavljanje njegove fasade i rekonstrukcija njegovog izgleda bilo bi izuzetno važno.
Rekla bih da su u istoriji Valjeva ljudi vodili računa o javnim objektima, kako ih sagraditi. Eto železnička stanica je super „moderna”, autobuska stanica je odličan projekat ali ne – održavan. Čini mi se da su izostali sa ovih lista objekti koji nisu javni i zbog tog nemara. I zato predlažem listu loših objekata. Ne radi se valjda samo za pare i da je bitno dobro zaraditi već da je to stvar i profesionalne etike i onoga što su nas učili profesori na fakultetu koji su nam inače dali ovu titulu. A ne da bi se osramotili sa ovim što se gradi danas. Mi smo poznati kao sujetna struka, ali ne treba niko da bude sujetan. Naša profesija i jeste da ulepšavamo grad. To što pravimo da pravimo sa znanjem da će to večno stajati tu.

Boško DAMJANOVIĆ
1. Fabrika vode na Pećini – V. Misita
2. SUP A. M. Milutinović
3. Grand P. Kojić
4. SRC Petnica – B. Cvejić
5. Kuća u V. Karadžića 42 J. Popovića
*
1. Muselimov konak
2. Kovačev han
3. Ilovačića vodenica na Gradcu

Jasmina POPOVIĆ
1. Dom kulture
2. Gradski trg – M. Lojanica i tim
3. Banka N. i D. Đukića
4. Druga osnovna škola – D. Jovanović
5. Porodične kuće Vlade Simovića
*
1. Nacionalna banka
2. Vila Tucović
3. Obdanište „Naša radost” V. Tvrtkovića

Katarina NOVAKOVIĆ
1. Poslovni objekat „Fontana” u Dušanovoj – D. Popović
2. Kuća na Povlenu Blagote Pešića
3. Zgrada u Karađorđevoj D. Popovića
4. Gradski trg – M. Lojanica i tim
5. Hotel Divčibare D. Nastića
*
1. Dom kulture
2. Kuća Belobrka, ugao Pantićeve i Sinđelićeve
3. Manastir Pustinja i Manastir Jovanja

Važno je da objekat bude dobro rešen i arhitektonski i urbanistički. Dobar primer za to je kuća Jovanovića u Sinđelićevoj, iza solitera arhitekata Vlade i Miloša Radivojevića. Moderna, prostorno dobro uređena ali nije na dobrom mestu. Nije saglediva, ne može se pokazati u pravom svetlu. Stavila sam i dva crkvena objekta (Jovanja i Pustinja), jer smatram da su izuzetni. Želela sam da uvrstim i neki stambeni objekat ali ništa nije prevagnulo.

Branko RISTIĆ
1. Hotel Divčibare D. Nastića
2. Gradski trg – M. Lojanica i tim
3. Projekat IS Petnica – A. M. Milutinović
4. Stambene zgrade – J. Popović
5. Polovni objekat ABC test – M. Maksimović
*
1. Hotel Divčibare D. Nastića
2. Gradski trg – M. Lojanica i tim
3. Kuća (secesija) u K. Miloševoj br 5

Dragoslav i Milorad KOJIĆ
1. Grand, dogradnja i rekonstrukcija – P. Kojić
2. Gradski trg – M. Lojanica i tim
3. Kuća na Povlenu B. Pešića
4. Banka N. i D. Đukića
5. Hotel Divčibare D. Nastića
*
1. Hotel Grand – P. Kojić
2. Gradski trg – M. Lojanica i tim
3. Tešnjar

Ana KARADAREVIĆ
1. Kuća na Povlenu B. Pešića
2. Gradski trg – M. Lojanica i tim
3. Kuća u V. Karadžića 42 – J. Popović
4. Prva osnovna škola
5. Lovački dom, ambijentalno
*
1. Kuća na Povlenu B. Pešića
2. Lovački dom, ambijentalno
3. Kuće Momčila Belobrka

Kuća na Povlenu: postoji neki ritam, raspored masa: koliko je otvorena toliko je i zatvorena. Dobro je uklopljena u ambijent, kvalitetan izbor materijala, obrada. Kuća je skupa, ali vredi. Oduševljena sam njom. Kuća J. Popovića je već grad. Sviđa mi se kako dekomponuje. Gradski trg je mnogo oronuo, šteta. Veoma je otvoren i zbog velikih staklenih izloga, komunikacije dobro odrađene, transparentan. Mesto mog odrastanja. Aritektonski, Prva škola nije vredna posebno ali svi sadržaji u njoj i dvorište su ono što škola treba da ima. Lovački dom je potencijal. Građevine mi se ne sviđaju, ni kako je ureden prostor okolo, ali ljudi uvek ima.

Katarina AKSENTIJEVIĆ
1. Gradski trg – M. Lojanica i tim
2. Desankin venac – P. Kojić
3. Gradac od izvorišta do Novog hrama
4. Kuća na Povlenu B. Pešića
5. Kuća u V. Karadžića 42 – J. Popović
*
1. Gradski trg – M. Lojanica i tim
2. Vila Tucović
3. Zgrade sudova J. Ilkića

Anketa me dovela u situaciju da sagledam koliko malo znam o svom gradu i to me nateralo da prolazeći kroz grad, razmišljam o onom što vidim ne samo sa stručne strane nego više ambijentalno, gde se osećaš prijatno, gde to pogled stane. I sa prijateljima koji su tu, pričala sam kako vide svoj grad. A ima takvih mesta u gradu: za mene to je deo od autobuske stanice, uz kej, lepo je da samo prođete tuda. Prosto se lepo osećate. A kad treba da idem u Pop Lukinu ulicu, meni se uvek ide. Predivna je, od „sata” do kraja.

Vladimir MITROVIĆ
1. Gradski trg – M. Lojanica i tim
2. Kuća porodice Radojičić u Karađorđevoj
3. Robna kuća

4. Autobuska stanica M.Obradovića
5. Kuća M. Belobrka u Ulici V. Danilovića

*
1. Narodni muzej
2. Muselimov konak
3. Gimnazija

Jasna ALEKSIĆ
1. Banka N. i D. Đukić
2. Gradski trg – M. Lojanica i tim
3. Kolubara dva D. Mladenovića
4. Spomenički kompleks Vidrak
5. Druga osnova škola D. Jovanovića
*
1. Spomenički kompleks Vidrak
2. Gradski trg – M.Lojanica i tim
3. Valjevska Crkva – Dom Vojske

Žarko RATKOVIĆ

1. Kuća na Povlenu B.Pešića

2. Gradski trg – M. Lojanica i tim

3. Banka N. i D. Đukića
4. Pešačke zone Knez Miloševa – Tešnjar

5. Gradac kao potencijal

*
1. Kuća na Povlenu B. Pešića
2. Gradski trg M. Lojanica i tim
3. Gradac

Kuća na Povlenu arh. Pešića je umetničko delo koje je objedinilo stvaralačko nadahnuće i lepotu prirodnog okruženja, lokalne i univerzalne graditeljske tradicije, stvaralačku posvećenost i prosvećenog naručioca. Gradski trg arh. Lojanice je celina koja je donela preokret u shvatanju javnog prostora u Valjevu i ključni prodor savremene arhitekture u gradu. Banka D. Đukića za mene u pogledu funkcije, oblikovanja, materijala, likovnosti, pokazuje istinski arhitektonski talenat i osećaj mere i duha vremena. Pešačka zona Knez Miloševa –Tešnjar je rekonstrukcija koja je označila preokret društvenog života i neku atmosferu gradske ulice što je važno. Područje Gradca – postepenim i odmerenim uređenjem obala i starih objekata može služiti kao putokaz očuvanju i unapređenju tog blaga koje Valjevo ima.

Vlasta ČARNOJEVIĆ
1. Urbana celina od Ulice Vojvode Mišića do Kolubare, od Karađorđeve do Desankinog trga
2. Dom kulture
3. Stari dečji dispanzer J. Lukića
4. Gradski trg sa Opštinom u staroj fasadi
5. Privredni sud V.Simovića
*
1. Narodni muzej
2. Zdanja sudova J. Ilkića
3. Nacionalna banka

Lista je krajnje individualna ali objekti su od izuzetnog značaja za grad. Narodni muzej nije na listi samo zbog starine, on predstavlja važan objekat koji se u identitetu grada dokazao kao objekat koji i starošću i danas je to jasno, nakon obnove, predstavlja važno mesto u gradu. On je najjednostavnije rečeno, lep objekat.

Ljubica DRAŽIĆ
1. Dom kulture

2. SUP – A. M. Milutinović

3. Gradski trg – M. Lojanica i tim
4. Banka N. i D. Đukić

5. Stambena zgrada u Karađorđevoj 75 – J. Štanglic

*
1. Dom kulture
2. Restoran „Zlatibor” D. Samokresovića
3. Porodična kuća u V. Karadžića 19

Branimir RANKOVIĆ
1. Gradski trg – M. Lojanica i tim
2. Kolubara dva – D. Mladenović
3. Banka N. i D. Đukića
4. Privredni sud – V. Simović i trg sa Protom
5. Kuća porodice Ristović na Petom puku – V. Simovića
*
1. Gimnazija
2. Sudovi J. Ilkića – Gradski trg – Prva štedionica
3. Vila Tucović

Violeta PETROVIĆ
1. Gradski trg – M. Lojanica i tim
2. Bivši dečji dispanzer
3. Privredni sud V. Simovića
4. Zgrada u Pantićevoj – J. Popović
5. Kuća na Povlenu B. Pešića
*
1. Dom kulture
2. Gimnazija
3. Kuća M. Belobrka ugao Pantićeve i Sinđelićeve

Prokomentarisala bih samo moj izbor Privrednog suda Vlade Simovića. I projekat i objekat su odgovorili teškom zadatku koji su imali. Značajan je što se između zgrada starih sudova umeće moderan objekat, dosledan u svom stilu, ali na vrlo odmeren način jer je nađen odnos prema okruženju. Diskretno je uvučen, formiran je trg, i ima pravu meru u formiranju čitavog prostora. Tako smo dobili i jedan novi trg u gradu, koji je završen postavljanjem jednog od najlepših spomenika, Proti Mateji, u našem gradu. A sem toga, drago mi je što je to uspešno rešio čovek koji je u Valjevu rođen, živeo, stvarao i zato imao korektan odnos i prema zadacima koji su se postavili.

Predrag RASULIĆ
1. Zeleni koridori Kolubarom i rekom Gradac
2. Parkovske celine Pećina i Vidrak
3. Dom penzionera – R. Maksimović
4. Dom kulture

5. Kolubara dva D. Mladenovića
*
1. Ortogonalni sistem 1854. inž. Đuričića
2. Dom vojske – zgrade sudova arh. J. Ilkića
3. Valjevska crkva

Vesna MIRKOVIĆ
1. Gradski trg – M. Lojanica i tim
2. Celina Dom kulture – Dom penzionera
3. Banka N. i D. Đukića
4. SUP – A. M. Milutinović
5. Kuća V. Simovića na uglu Radničke i Omladinske
*
1. Vila Tucović
2. Gradski trg – M. Lojanica i tim
3. Kolubara dva (urb) – D. Mladenović

Nataša SAVIĆ MILOJEVIĆ
1. Dom kulture
2. Banka N. i. D. Đukića
3. Kolubara dva
4. SUP A. M. Milutinović
5. Kuća na Povlenu B. Pešića
*
1. Gimnazija
2. Hotel Grand
3. Nacionalna banka

Dom kulture, funkcionalno-arhitektonski i oblikovno-arhitektonski primer je objekta koji ima „dobar život”. Pamtim, odrastala sam u tom delu grada, kada je intenzivno živeo: bioskop, pozorište, priredbe, diskoteka, programi sa Domom omladine. Dobro je urbanistički postavljen. Banka Đukića, koja se jedva sagledava, bljesnula je u ono doba a to traje do danas. Kolubara dva je primer prvog modernog stanovanja uvedenog u Valjevo. Ima širi značaj, jedan od retkih uspelih urbanističkih primera za stambena naselja. Zgrada novog SUP-a mislim da je dobra građevina, odskočila je nakon poplave arhitekture loših objekata. Čitko je urađena. Za kuću na Povlenu – fantastična je!

Milorad OBRADOVIĆ
1. Banka N. i D. Đukića

2. Gradski trg – M. Lojanica i tim
3. Kuća na Povlenu B. Pešića
4. Kuća u V. Karadžića 42 J.Popovića i kuća u Karađorđevoj D. Popovića
5. Privredni sud V. Simovića.
*
1. Banka N. i D. Đukića
2. Gradski trg – M. Lojanica i tim
3. Kuća na Povlenu B. Pešića

Tihomir DRAŽIĆ
1. Gradski trg – M. Lojanica i tim
2. Treća osnovna škola – M. Bajloni, V.Simović
3. Hotel Divčibare D. Nastića
4. Kolubara dva D. Mladenovića
5. Druga osnovna D. Jovanovića
*
1. Nacionalna banka
2. Narodni muzej
3. Gimnazija

Milenija MARUŠIĆ
1. Knez Miloševa
2. Valjevsko priobalje Kolubare (Dom kulture – drvoredi)
3. Dela Zorana Petrovića – sačuvani Tešnjar i Muselimov konak sa okruženjem
4. Gradski trg M. Lojanice i tima
5. Kuća na Povlenu B. Pešića

Više od arhitekture: Više od kuća urbani identitet Valjeva čine ambijenti. To je na prvom mestu Ulica Kneza Miloša, ambijent koga grade birane, sretne varoške kuće sa početka prošlog veka. Valjevsko priobalje Kolubare: Valjevo je prešlo dug put od odbacivanja do prihvatanja svoje reke i uspostavljanja dijaloga dve obale. O tome govori kako lucidna intervencija postavljanja scene na jednoj a gledališta na drugoj obali tako i spontani dijalog senovitih lipa sa jedne i Doma kulture sa druge strane reke. Dela arhitekte Zorana Petrovića – očuvanje i rekonstrukcija Tešnjarske čaršije u vremenu kada je tradicija sistemski potiskivana i rušena – i Muselimov konak i okruženje konaka. Gradski trg, delo akademika Milana Lojanice i autorskog tima, trg – školjka posebne urbane mere i poetike. Kuća na Povlenu arhitekte Blagote Pešića poentira lepote ove planine. To je više od kuće. To je pojava! Kod nas izuzetno da jedan čovek za drugog gradi, evo već četvrtu godinu, ne samo kuću već kompletan životni ambijent.

Marija RADOVANOVIĆ
1. Dom Kulture

Samo to za obe liste. Ništa drugo ne smatram vrednim da se pomene, ili bi to bio rezultat kompromisa.

Dragan VASILJEVIĆ Vasa
1. Nacionlalna banka

2. Hotel „Promaja” M. Belobrka (Zdravljak)
3. Kuća M. Belobrka na uglu Pantićeve i Sinđelićeve
4. Ansambl zgrada: Gimnazija, Sudovi, Komanda garnizona, Komanda artiljerijske kasarne, Oficirski dom.
5. Konak Jovice Milutinovića, Muselimov konak, Kula

*
1. Dom kulture

Zgrada Nacionalne banke, monumentalna secesija spolja i unutra, kojoj čak ni nedosledna loša nadgradnja nije naudila. Hotel Promaja, izuzetan „banjski” objekat M. Belobrka, upropašćen je lošim, idiotskim stavom naručioca i projektanta. Slično se desilo i sa Zdravljakom. Stambeni objekat M. Belobrka (Pantićeva – Sinđelićeva) u celosti je sačuvan a njegovu jednostavnost i modernost u lepoti nije dostigao ni jedan stambeni objekat sledećih 65 godina. Ansambl zgrada građenih krajem 19. veka, u vreme kneza/kralja Milana Obrenovića, može se posmatrati kao reminiscencije pozno renesansnih baroknih palata po kompoziciji i funkcijama, sadržajima. U više navrata su upropašćene dogradnjama i lošim održavanjem.
Jedina funkcionalno-estetski sa stavom moderno kako pedesetih tako i danas je objekat Doma kulture. Bio modernizam, pa internacionlani stil, pa post moderna, High Tech... uvek stoji i slagaće se zato što ima jasan stav modernog vremena, što dolazi i ne osvrće se za sobom, pokušava da dohvati, dočeka dan što će doći ne očekujući nemoguće, da se vrati juče – bilo kako.

***

Da učestvuje u anketi odazvalo se 44 –oro arhitekata svih generacija i nekoliko studenata arhitekture. Svi koji su pozvani. Na listi objekata podignutih u drugoj polovini 20. veka našlo se skoro 70, od javnih do porodičnih kuća i ambijentalnih celina. Najčešće je spominjan Gradski trg Lojanica-Krković-Cagić (31), zatim banka Nade i Dragana Đukića (21), Dom kulture (18), zgrada SUP-a Anđelke Mandić Milutinović (13), urbanističko uređenje naselja Kolubara dva Dimitrija Mladenovića (12) a potom slede kuća na Povlenu Blagote Pešića i kuće Jasmine Popović (10), Hotel na Divčibarama Dejana Nastića, Druga osnovna škola Dragana Jovanovića, kuće Vlade Simovića (6)...

Na listama objekata „svih vremena” pomenuto je 41 zdanje. Najčešće je pominjana Gimnazija D. Živanovića i D. Đorđevića (13), Nacionalna banka (12), potom ostvarenja iz druge polovine prošlog veka – Gradski trg (11) i kuća na Povlenu Blagote Pešića (7). Slede Dom kulture (6), koliko puta su pomenuti i Dom vojske, zdanja pravosuđa Jovana Ilkića i Tešnjar. Na vrhu liste su Ortogonalni plan Valjeva iz 1854, vila Tucović, kuće Belobrka....

Anketa otvara dosta pitanja, neka i iz samog redosleda koji smo u sažetom obliku dali kao summa summarum i koji, naravno nije studijski stručno-vrednosno utemeljen iako su u anketi učestvovale arhitekte sa iskustvom i oni koji će ga uskoro sticati. Dobar je predlog nekoliko učesnika da se napravi anketa na temu „promašaji”. (Neki su takve liste već dostavili.) Bila bi to očekivana dopuna ankete koju vam prenosimo. Valjalo bi sa ovim pitanjima obratiti se ljudima van struke, Valjevcima, da i oni sačine svoje liste. Da dobijemo uvid gde je graditeljske vrednosti potvrdio i život, koje su ljudi ovog grada prepoznali... Verujemo da bi to bio mali doprinos podizanju urbane kulture, svesti o tome šta vredno posedujemo, kao zajednica što valja čuvati.