Valjevo – Rijeka – Valjevo

O ponekim bliskostima dve udaljene varoši

Zdravko Ranković

Svojim nedavnim boravkom u Rijeci i Opatiji valjevski privrednici su obnovili veze Valjeva sa tim značajnim lučkim gradom na severu Jadrana i sa otmenim letovalištem evropske elite u koje su i poneki Valjevci rado odlazili.

Najranije raspoloživo svedočanstvo o tim vezama su opisi ekskurzije valjevskih gimnazijalaca koji su još u junu 1908. godine proputovali za to vreme sasvim neuobičajenim putem: preko Beograda i Zagreba do Rijeke, Opatije i Pule. Mladi Valjevci su onda u Rijeci bili smešteni u „otmenoj i čuvenoj” gostionici „Lakner” gde su na Trojice sa njima, iz počasti, ručali i mnogi tamošnji Srbi i Hrvati „koji se inače na drugom mestu hrane”. Na ekskurziju je išlo 18 učenika sedmog (tada najstarijeg) razreda Valjevske gimnazije. Predvodili su ih profesori Milić Sretenović, Živko Romanović i Savo Rabrenović.

Docnije, u vremenu posle Drugog svetskog rata, na slična putovanja su odavde polazile mnoge đačke ekskurzije. U maju 1959. godine tamo su išli mladi Mioničani koji su upravo završavali osnovno osmorazredno školovanje. Pešačili su do Divaca, puna četiri sata vozili se „ćirom” do Beograda pa odatle brzim vozom do Zagreba i od Zagreba preko Delnica do Rijeke. Prespavali su dve-tri noći u nekom đačkom internatu u Rijeci, brodom se odvezli u Opatiju, potom videli Postojinsku jamu, u Ljubljani veliku fabriku „Litostroj”, film „Mis Ston” u bioskopu „Union”, zoološke vrtove u zagrebačkom parku Maksimir i na beogradskoj tvrđavi Kalemegdan...

Svojevoljac Karamarković
U članku „Svojevoljci iz Valjevskog kraja 1848-1849” pobrojali smo, u prošlom broju Revije, one Valjevce koji su dobrovoljno učestvovali u tadašnjim borbama na strani vojvođanskih Srba. Od preko 200 tih ratnika bili smo, međutim, u mogućnosti da poimence spomenemo samo njih desetak. U međuvremenu smo u „Srpskim novinama” od 4. februara 1849. godine naišli na pomen još jednog „svojevoljca” iz Valjevskog kraja. To je „hrabri barjaktar” Mića Karamarković uz čije ime u tim novinama stoji i odrednica „Valjevac”.

Karamarković se istakao u jednočasovnom boju sa Mađarima kod Bačke Topole. U toj borbi su se hrabrošću još odlikovali Milutin i Velimir Bujačić i Stevan Ćirić. Reklo bi se da su i oni pripadali odredu valjevskih dobrovoljaca. Pomišljamo, šta više, da su Milutin i Velimir bili iz sela Bujačića koji im je u tom novinskom izveštaju zamenio prezime. Inače, Velimir Bujačić i Stevan Ćirić su u borbi kod Topole uhvatili „bežećeg topolskog spahiju, po imenu baron Krai, i tu dobra ćara zadobiše”.

Mića Karamarković, ratnik iz Vojvodine, mogao bi da bude istovetan sa valjevskim žiteljom istoga imena i prezimena koji je umro 31. marta 1859. godine.
Mnogo je više pojedinačnih primera prelazaka iz Rijeke i Opatije u Valjevo; takođe i iz Valjeva u te daleke varoši. Doduše, udaljenije sada no što su nekada bile. O ponekim od tih preseljenja u mogućnosti smo da progovorimo i po koju reč.

Beležimo najpre da je dugogodišnji „Krušikov” direktor Đuka Ljiljak prethodno bio dve i po godine na glavnoj rukovodećoj dužnosti u riječkoj vojnoj fabrici „Torpedo” (najpre se zvala „Aleksandar Ranković”). U međuvremenu je direktorovao i u „Slavku Rodiću” (Bugojno).

Scenograf i slikar Ružica Nenadović (Valjevo 1937), udata za scenografa Darijana Sokolića (umro ovoga proleća), dugo je s njim živela u Rijeci (od 1954). Zajednički su scenografski i kostimografski opremili mnogobrojne predstave tamošnjeg Narodnog kazališta „Ivan Zajc”.

Dve članice nekadašnjeg valjevskog profesionalnog pozorišta otišle su iz Valjeva u pozorišni ansambl riječkog teatra. Branka Venečanin je to učinila 1953. a Mila Brkić 1954. godine.

Riječki „Otokar Keršovani”, u svoje vreme jedan od vodećih jugoslovenskih izdavača knjiga, objavio je 1968. godine prvi roman Zorana Joksimovića „Poslednje leto”. Roman je prethodno u rukopisu nagrađen na konkursu zagrebačkog književnog lista „Telegram”. Tu knjigu su u novinama prikazivali, i hvalili je, Milenko Radović, Dalibor Cvitan, Predrag Protić, Miloš I. Bandić...

Miodrag Miki Jevremović je sa znatnim uspesima pevao na opatijskom festivalu zabavne muzike koji je priređivan u Kristalnoj dvorani hotela „Kvarner”.

Beležimo i podatak da je u Opatiji, u porodici lekara pedijatara, rođen 7. aprila 1957. godine Vigor Majić, utemeljitelj petničke Istraživačke stanice.

Mnogim Valjevcima je, iz ko zna kojih sve razloga, bilo privlačno da studiraju na riječkim fakultetima i višim školama. Riječana je, pak, bivalo na vojnim dužnostima u Valjevu. Bivalo je, svakako, i mnogih sportskih susreta, košarkaških pogotovo, i tamo i ovde.

„Abraševićevi” igrači, pevači i svirači predstavljali su se i na scenama Opatije i Rijeke. A hor „Abraševića” išao je u Lovran, nedaleko od Opatije i Rijeke, da tamo u miru pripremi svoj novi repertoar. Poneki Riječani su opet dolazili u Valjevo, na nekadašnje Jugoslovenske susrete amatera „Abrašević”.

Ima i jedno davno poređenje Valjeva i Opatije, i to u korist Valjeva. Potiče od dr Laze Dimitrijevića koji je službovao među Valjevcima 1890-93. godine, a 1894. u beogradskom časopisu „Delo” objavio članak „Valjevo – sa zdravstvenog gledišta”. Oslanjajući se i na kazivanja dr Milana Jovanovića i književnika Sime Matavulja, koji su za razliku od njega bivali u Opatiji (onovremenoj Abaciji), dr Dimitrijević je tvrdio da lekari nepotrebno upućuju „ljude sa grudnim bolestima u Abaciju”, daleku i skupu. „Koji je god u grudima slab – pisao je dr Dimitrijević – kao i oni koji su još slabunjavi posle teških bolesti, a stanja su dobrog, savetujem ih da zimu i našu vetrovitu sezonu provedu u Valjevu”. Valjevo je onda imalo čiste i dobro kaldrmisane ulice (u njemu se „kaljače zbog ladnoće a čizme zbog vojničkih propisa nose – jer nikad po ulicama blata nema”), ali je „za slaba čoveka” još važnije bilo to „što u Valjevu nikad vetrova nema”. U Abaciji, pak, „kad stane duvati vetar, po mesec dana ne prestaje”. U prilog takvog svog viđenja onog Valjeva dr Dimitrijević je spomenuo Ljubu Nenadovića, tada valjevskog žitelja: „Njegovo zdravlje 70-to godišnjeg starca takođe potvrđuje ove navedene fakte; nijedan od njegovih drugova ne može se u zdravlju s njim meriti”.