Žena iz Valjevskog okruga

Figuru žene iz Valjevskog okruga, koju ovaj broj Revije „Kolubara” donosi na naslovnoj strani, nacrtao je poznati slikar Steva Todorović još 1867. godine. Todorović je onda proputovao kroz Valjevski kraj i druge predele Kneževine Srbije prikupljajući najzanimljivije predmete narodne nošnje. Mnogo šta je pri tome ovekovečio crtežima i fotografskim snimcima. U tom pohodu, preduzetom pred veliku Sverusku etnografsku izložbu u Moskvi i radi srpskog učešća na njoj, sa Stevom Todorovićem je bio još jedan izaslanik Srpskog učenog društva, istoričar Milan Đ. Milićević, tada sekretar Ministarstva prosvete i crkvenih dela.

(Foto: Ljuba Ranković)

Todorović i Milićević su na to putovanje krenuli 1. a završili ga 21. februara 1867. godine koja je, zahvaljujući baš tom pregnuću, postala presudna za srpsku etnologiju i srpsku etnografsku muzeologiju.Od Beograda do Uba su putovali 12 sati, odatle do Vrela dva sata, pa zatim od tog sela do Valjeva još osam „sahata”. Odavde su preko Ražane otišli u Užice i dalje preko Čačka, Karanovca (Kraljevo), Kruševca, Ćuprije, Jagodine, Kragujevca i Topole do Beograda. Izveštavajući iscrpno o nabavljenim kompletima i delovima narodnih nošnji njih dvojica su zabeležili da je za Valjevku uzeto: „košulja, čarape i nazuvice, pojas, bošča, kecelja, pamuklija, konjga i perišani”. Sve to plaćeno je 258 groša. Dodali su da bi još trebalo „uzeti cipele i od nakita nešto (ako se neće kupovati kanica i nožić)”.Po povratku u Beograd Steva Todorović je nacrtao konture za sve lutke kao svojevrsno uputstvo kako bi ih na moskovskoj izložbi valjalo pravilno obući.

Sav prikupljeni materijal je izvesno vreme bio izložen u beogradskom stanu slikara Todorovića, pa je potom upakovan i poslan u Moskvu. Srpsko učeno društvo je za tu izložbu odabralo: „odelo za beogradsku varošanku; odelo žene Valjevke; odelo babe iz Užičkog okruga; odelo devojke iz Levča; odelo starca iz Donje Gruže; odelo čoveka iz Gornje Gruže; odelo čoveka iz Jasenice; jedne gusle; jedna čutura”. U Moskvu su potom otišli i predstavnici Srpskog učenog društva odnoseći sa sobom „slike, fotografije i crteže sa uputstvima za oblačenje lutaka”.

Moskovska izložba je bila otvorena 23. aprila 1867. godine u Manježu, a zatvorena je 19. juna 1867.
Celokupan izloženi etnografski materijal je ostao u Moskvi i ušao u sastav Ruskog etnografskog muzeja. Najvećim delom je, verovatno zahvaljujući toj okolnosti, do danas sačuvan, ali ne u Moskvi već u Sankt Peterburgu gde se nalazi od 1948. godine. Deo tog blaga, koje predstavlja najstariji sačuvani srpski etnografski materijal, bio je krajem prošle i početkom ove godine privremeno vraćen u Srbiju i izložen u beogradskom Etnografskom muzeju. Tu je privukao mnogu pažnju. Na taj način je ukazano na sadržaj i izuzetnu vrednost te kolekcije.

Među četiri kompleta u Beogradu izloženih nošnji nije se, međutim, nalazilo i „odelo žene Valjevke” a takođe ni fotografije koje je Steva Todorović snimio u Valjevskom kraju (na Ubu, u Vrelu i Valjevu ili gdegod drugo na putu između ovih mesta).

U katalogu, pripremljenom za skorašnju beogradsku izložbu, upisano je i to da je početkom 20. veka prikupljanje etnografskog materijala po Srbiji nastavio A. Z. Nosov, dopisnik Etnografskog odeljenja Ruskog muzeja. On je 1911. i 1912. godine radio u Beogradskom, Valjevskom, Kragujevačkom, Moravskom, Niškom, Rudničkom, Užičkom i Čačanskom okrugu. Ta zbirka sadrži „informacije o osnovnim vrstama privredne delatnosti, muškim i ženskim poslovima, odeći”. I ta zbirka predstavlja raritet srpske tradicionalne kulture.