Idejni projekat vizitorskog centra Anine
Predstavnici opštine Lajkovac i Zavoda za zaštitu spomenika kulture Valjevo, prezentovali su 17. novembra rezultate tromesečnih istraživačko–arheoloških radova na lokalitetu Anine, u Ćelijama kod Lajkovca. Na lokalitetu Anine u Ćelijama od 2005. godine do sada je realizovano tri istraživačko – arheološke kampanje, a u predhodna tri meseca istraženo je 400 metara kvadratnih, što je prema proceni desetina od ukupne površine rezidencijalno - stambenog kompleksa. Prema najavama, istraživanje bi trebalo da se nastavi iduće godine, a sledeće jeseni bi lokalitet mogao biti otvoren za turiste.
Lokalitet Anine (preuzeto od Zavoda za zaštitu spomenika kulture)
Ovim povodom, objavljujemo priređenu verziju teksta magistra arhitekture Ane Nedić “Idejni projekat vizitorskog centra na lokalitetu Anine kod Lajkovca”, objavljenog u zborniku Fakulteta tehničkih nauka u Novom Sadu. Njen magistarski rad je nastao u želji da se na lokalitet Anine skrene pažnja stručne i šire javnosti, ali i pokaže mogućnost zaštite i prezentacije kakvu uživaju svetska poznata arheološka nalazišta.
Arheološko nalazište Anine, spomenik kulture pod zaštitom države, nalazi se selu Ćelije na oko kilometar od ušća reke Ljig u Kolubaru. Površina nalazišta sa zaštićenom okolinom iznosi oko 30 hektara, a kompleks je nastao krajem trećeg i početkom četvrtog veka nove ere. Otkriveni nalazi predstavljaju najbolje očuvane ostatke ruralne arhitekture rimskog perioda na teritoriji zapadne Srbije i jednu od najvećih vila rustika na tom prostoru.
Lokalitet Anine predstavlja jedno od najznačajnijih i najvećih nalazišta iz rimskog perioda na teritoriji zapadne Srbije. Lokacija sadrži materijalne tragove vile rustike iz III i IV veka, i od šireg je značaja za nauku i kulturu.
CC
Prostor severozapadne Srbije jedan je od arheolški najslabije istraženih delova naše zemlje.
Ozbiljnija terenska istraživanja lokaliteta otpočeta su 2005. godine i do sada su istraženi samo delovi kompleksa.
Ideju o otvaranju arheološkog parka predviđenu prostornim planom Republike Srbije do 2020. godine je moguće ostvariti izradom projekta vizitorskog centra u skladu sa međunarodnim poveljama i preporukama, kao i svetskim dobrim primerima, kako bi se pomoću njega omogućilo konkurisanje za potencijalne investicije kako u zemlji tako i u inostranstvu. Organizovanjem različitih programa (letnjih škola, kongresa, prijema posetilaca i sl.), objekat vizitorskog centra treba da omogući finansijska sredstva za dalja istraživanja i razvoj budućeg arheološkog parka.
Vila rustika, otkrivena i delom istražena na lokalitetu Anine, je seoska kuća veleposednika i centar poljoprivrednog imanja. Kao takva, sastoji se iz više zgrada grupisanih oko dvorišta (rezidencijalni stambeni objekat gospodara, stambeni prostori za robove, kuhinje, pekare, spremišta za alat i žito, staje, prostorije za obradu grožđa, maslina i žita). Vile rustike su locirane na mestima koja se izdvajaju po sledećim karakteristikama: dobar kvalitet zemljišta, blizina vodenih površina, umerena klima, tereni na manjim nadmorskim visinama, dobra povezanost sa saobraćajnom infrastrukturom, blizina prodajnog tržišta.
CC
Lokalitet u Aninama prvi put se pominje 1943. godine, a zvanično je dokumentovan pedesetih godina XX veka. U proleće 1996. godine prilikom oranja otkriveni su tragovi poznoantičke građevine sa polukružnom apsidom, čije ostatke je dokumentovao arheolog Željko Jež.
Značaj otkrivenih nalaza i velike razmere lokaliteta bile su povod za preduzimanje sondažnih iskopavanja tokom 2005. godine.
Idejni projekat vizitorskog centra
Vizitorski centar je objekat koji pruža informacije i usluge posetiocima mesta za koje postoji interesovanje. Tokom istraživanja, izvršena je i uporedna analiza više studija slučaja koje svojim sadržajem, obimom i arhitektonskim rešenjem odgovaraju ciljevima projektnog koncepta na lokalitetu Anine. Studija slučaja obuhvatala je više primera svetske arhitektonske prakse, a među njima kao relevantni primeri izdvojeni su Vizitorski centar u Atapuerki u Španiji i Vizitorski centar Volubilis u Maroku.
CC
Vizitorski centar na lokalitetu Anine je zamišljen kao mesto gde bi se tokom godine okupljala poslovna i intelektualna elita u ambijentu istraživanja rimskih građevina. Ovi obrazovni i naučni programi predstavljali bi osnovni izvor prihoda za održavanje arheološkog nalazišta i dalja istraživanja. U vremenskom periodu od aprila do novembra vizitorski centar bio bi otvoren za potrebe turizma. Objekat ima više osnovnih ciljeva: smeštaj i rad multidisciplinarne ekipe kao i učesnike letnjih škola i radionica, organizacija kongresa i tematskih skupova, čuvanje i prezentacija pokretnih nalaza sa lokaliteta Anine i okolnih nalazišta, i stvaranje održivog turizma.
Hajprihvatljivije bi bilo izgraditi objekat paviljonskog tipa, jednostavne i jasne forme, savremenog izgleda a ne objekat koji će biti kopija antičke građevine, i pozicionirati ga van arheoloških ostataka.
CC
Objekat sadrži: smeštajni kapacitet za naučne saradnike i studente, radne prostore ( kance- larije administracije, sale za predavanja, stručnu biblioteku, prostor za konzervaciju pokretnih arheoloških nalaza), izložbeni prostor za prezentaciju kulturnog nasleđa, depoe sa odgova- rajućim mikroklimatskim uslovima, tehničke pro- storije (trafo stanicu, splinker postrojenje, podsta- nicu za klimatizaciju i grejanje - sistem za geotermalnu energiju, podstanicu za vodovod i kanalizaciju, video nadzor, ostave za alat i sl.), uslužne prostorije - suvenirnicu, kafe, kuhinju i trpezariju za osobe koje borave u vizitorskom centru.
Kako država i društvo prolaze kroz promene i opštu ekonomsku krizu, kulturno nasleđe ostaje zapostavljeno, a briga o njemu neadekvatna. Delovi naše istorije nestaju pred zubom vremena i načina kako se ophodimo prema njoj. Potencijal u razvoju na polju kulture, turizma, obrazovanja, očuvanja i prezentacije, kao i povezivanja arheoloških nalazišta ostaje neiskorišćen.