NAZAD NA PRVU STRANU

Doprinos Zdravka Rankovića istoriji fotografije u Valjevu

Istorijski arhiv Valjevo je u svom Glasniku, broj 48 (2014), objavio dva teksta o Zdravku Rankoviću koja ćemo u dogovoru sa ovom institucijom preneti na sajtu Revije Kolubara. Počinjemo tekstom Branka Matića o Zdravkovom bavljenju fotografijom.

Fotografija je prisutna u Valjevu od sredine XIX veka kada je Anastas Jovanović snimio prvi portret Valjevca Ljube Nenadovića. Od tada nastalo je mnogo fotografija Valjevaca i Valjeva, koje su stvarali brojni fotografi. One su ponekad prisutne u raznim ranijim knjigama o valjevskoj istoriji. Takođe su bile korišćene u raznim vrstama novinskih publikacija koje su izlazile u Valjevu. Pojedine zbirke formirane su Narodnom muzeju i u Istorijskom arhivu u Valjevu. Iako je Zdravko Ranković (1944-2014), kao i svi novinari, prvenstveno koristio reči da njima u tekstu izraze ono o čemu piše – da čitaocima rečima stvori sliku predmeta pisanja, on je pored teksta veliku pažnju posvećivao fotografiji. Verovatno ga je kao poštovaoca umetnosti i novinara koji je pisao o kulturi privukla izražajna snaga fotografske slike.

Zdravko Ranković je tokom čitavog radnog veka voleo fotografije, pronalazio ih i sakupljao, cenio njihove stvaraoce i često ih i kao novinar i kao urednik i kao izdavač, objavljivao i u vezi njih pisao, što je jedna od karakteristika njegovog novinarskog i istoriografskog stvaralaštva.

Vremenom će njegovo bavljenja fotografijom verovatno biti detaljnije utvrđeno i bolje vrednovano. Mnogim budućim istraživačima istorije Valjeva i istorije fotografije u Valjevu, radovi i doprinosi Zdravka Rankovića su od dragocene koristi. Kako su oni višestruki i rasuti u jednom relativno dugom vremenskom periodu u ovom radu su sagledani na jedan sveobuhvatan i pregledan način, što će svakako olakšati njihovo pronalaženje i korišćenje.

Fotografi, kolaž

Fotografi, kolaž

Početna zainteresovanost 1979-1982.

Zdravko Ranković je novinarstvom počeo da se bavi na Radio-Valjevu, pa zbog prirode novinarskog radijskog izražavanja nije morao imati odnos sa fotografijom. Međutim kako je njegova početna novinarska oblast bila kultura, neminovno je došao u dodir sa fotografijom i fotografima i o njima govorio u svojoj čuvenoj emisiji „Kulturna panorama” posvećenoj kulturnom stvaralaštvu i događajima u kulturi. Prateći aktivnosti foto kluba Valjevo, susrete amatera Abrašević i izložbe koje su oni priređivali postepeno se upoznavao sa fotografijom kao medijumom, i njenim umetničkim i novinarskim karakteristikama.

Za radio-reportažu „Partizani na fotografijama Sretena Čitako- vića”, koju je uradio zajedno sa Brankom Vićentijevićem, dobio je sedamdesetih godina prvu nagradu Udruženja radio stanica Srbije. Kada je Novinska i radio ustanova „Napred“ – OOUR Radio Valjevo, 1979. godine, objavila knjigu „Kultura u prošlosti valjevskog kraja.

Nešto kasnije, 1981. godine, u Prilepu je organizovana „Izložba valjevske fotografije”, za čiji katalog je tekst „Fotografija u Valje- vu” napisao Z. Ranković. Već u njemu napravio je sažet pregled dešava- nja sa fotografijom u Valjevu, od prvog fotografa u Valjevu Klaudija Prikelmajera, preko prvih profesionalnih fotografa u Valjevu Milana Lazarevića i Stevana Jovanovića, zatim fotografskog delova- nja više autora za vreme Drugog svetskog rata, pa do aktivnosti Foto kluba „Valjevo”. To je verovatno bio prvi tekst u kome je Ranković počeo da se bavi istorijom fotografije i dokumentarnom fotografijom u valjevskom kraju.

Od značaja je to što je Radio Valjevo 1982. godine objavio knjigu „O fotografiji” Đorđa Bukilice, odličnog fotografa i vrsnog autora tekstova o fotografiji, sa kojim je Ranković bio prijatelj.

Svestrana činjenična zasnovanost 1983-1990.

Zdravko je potom u Glasniku Istorijskog arhiva u Valjevu, 1983. godine objavio opsežan rad „Fotografija u Valjevu i valjevskom kraju do 1918. godine (Prilog proučavanjima)”. U tom radu je naveo više događaja i ličnosti u vezi sa fotografijom u valjevskom kraju, koji su detaljno opisani, uz navođenje izvora podataka. U zaključku, nagovestio je moguće pravce daljeg interesovanja za valjevsku fotografiju:

„Potrebna su, pre svega, opsežnija arhivska istraživanja, detaljan uvid u štampu koja je u ono vreme izlazila u Srbiji i, naravno uvidu veće zbirke koje sabiraju i čuvaju stare fotografije. Pri tome ne bi trebalo zaobići ni porodične zbirke u kojima se sigurno nalazi mno- štvo dragocenih starih fotografija.

U daljim istraživanjima trebalo bi, kad god za to ima mogućnosti, porediti fotografsko stvaralaštvo u valjevskom kraju sa stvaralaštvom na drugim područjima u Srbiji i šire. […]

Izvestan finale ovako upotpunjenog proučavanja mogla bi da bude antologijski koncipirana izložba stare valjevske fotografije. Bila bi to jedinstvena, nezamenljiva mogućnost za sve zainteresovane da sagledaju razvoj, obeležje i estetske domete fotografskog rada u Valjevu i njegovoj okolini.”

Iako je u ovim zaključcima mislio na druge istraživače, dati pravci bili su osnova za njegov dalji rad na istraživanju i proučavanju valjevske fotografije.

Već sledeće godine, isto u Glasniku Istorijskog arhiva, objavio je i rad o fotografskom stvaralaštvu Slovenca Danila Cibića u Valje- vu2 od 1930. do 1936. Pored opisa Cibićevog fotografskog delanja u Valjevu i detaljnog spiska fotografija, rad sadrži i 35 odabranih Cibićevih fotografija sa raznim motivima iz Valjeva i okoline.

Kako je Cibić uz podatke dostavio 230 negativa (ploča i filmova) i 43 fotografije, verovatno je time otpočela Zdravkova aktivnost na formiranju sopstvene kolekcije valjevskih fotografija, koja će trajati sve vreme njegovog novinarskog rada.

Đorđe Bukilica je 1986. godine u Modernoj galeriji u Valjevu imao izložbu „Portreti Valjevaca 1977-1986” u čijem katalogu je Zdravko napisao tekst „Ostaće upamćeni po fotografijama” u kome je ukazao na razvoj portretne fotografije u Valjevu i istakao umetničku ali i dokumentarnu vrednost Bukiličinih portreta.

Nešto kasnije, 1988. godine, Zdravko je (zajedno sa Zoranom Joksimovićem) doprineo objavljivanju knjige Sretena Čitakovića, (partizana i fotografa) „Na ilegalnim stazama” koja uz tekst sadrži i izabra- ne autorove fotografije iz Drugog svetskog rata i posle njega.

Dušan Jovanović

Dušan Jovanović (Foto: Miroslav Jeremić)

Izdavački počeci 1991-1999.

Zdravkovo interesovanje za valjevsku fotografiju dobija zamah sa jačanjem izdavačke delatnosti Radio Valjeva i početkom objavljivanjem Kalendara Valjevac 1991. (od 1996. Kolubara), koji je pored tekstova sadržao i probrane fotografije.

Rankovićeva privrženost fotografiji potpuno se iskazala početkom izlaženja Revije Valjevac maja 1994, a od januara 1996. Revije Kolubara. Većina od 244 objavljena broja su na naslovnoj strani imali kvalitetnu, neretko umetničku fotografiju, koja je davala pečat tom broju. Svaki broj donosio je više fotografija koje su ilustrovale tekst ali i kao samostalnih priloga. Nemali broj tih fotografija potiču iz kolekcije Zdravka Rankovića, koji ih je na sebi znani način pronalazio na najraznovrsnijim mestima.

U knjizi „Divčibare” Bogoljuba Boke Lome čiji je Ranković bio urednik, objavljeno je više starih i novijih fotografija, od više autora: Danila Cibića, Kuzmana Trivanovića...

Takođe 1996. godine, Zdravko počinje objavljivanje Biografskog leksikona valjevskog kraja, u kojem, kad god je to moguće, uz podatke o ličnosti daje i portret te osobe. Zaključno sa 1998. godinom objavljena je prva knjiga Leksikona.

U Kalendaru Kolubara za 1999 (str. 79-87.) u članku „Pozdrav iz Valjeva – Vek valjevskih razglednica” Ranković je opisao nastanak ovih specifičnih fotografskih slika i njihov razvoj kroz 100 godina. Naveo je šta prikazuju, njihove autore i izdavače. Ovaj tekst u nešto skraćenoj verziji objavljen je i kao predgovor knjige Milojka Marjanovića „Razglednice starog Valjeva”.

CC

Izdavačka zrelost 2000-2014.

Puni izdavački zamah Zdravko i njegovo Izdavačko društvo Kolu bara ostvaruju posle 2000. godine, nastavkom objavljivanja Biografskog leksikona valjevskog kraja, redovnim izlaženjem Revije i kalendara Kolubara i objavljivanjem brojnih knjiga. U svim tim izdanjima neizostavno je prisustvo mnoštva fotografija.

Portrete ličnosti nastavio je da objavljuje u Leksikonu u drugoj knjizi (objavljena zaključno sa julom 2001. godine) i trećoj knjizi (objavljena zaključno sa julom 2007. godine). Od četvrte knjige stigao je da objavi samo 16. svesku, 2012. godine.

U hronologiji valjevskog kraja u XX veku, objavljenoj 2002. godine, objavljen je veliki broj najznačajnijih valjevskih fotografija iz tog perioda. Uz naznaku šta fotografija prikazuje, kad god je to poznato navedeno je ko je fotografiju snimio.

Kada je, povodom obnavljanja svog rada, Foto kino klub „Valjevo”, od 17 do 27. februara, u Galeriji 34, priredio izložbu „Valjevski fotografi 2006” kao prilog kataloga bio je dvolist sa tekstom Zdravka Rankovića „Valjevski fotografski letopis 1851-2006”. Kasnije je u Kalendaru Kolubara i Reviji Kolubara objavio više članka sa istim naslovom, ali za različite periode, sa novim događajima i više detalja o ranije navedenim i sa ponekom fotografijom.

Najpre je u Kalendaru Kolubara za 2007. str 147-162, predstavio letopis za period 1851-1951, u kome je sabrao sve do tada poznate događaje vezane za fotografiju, od prvih portreta – talbotipija Ljubomira Nenadovića koje je 1851. u Beču snimio Anastas Jovanović, do početka rada Kluba foto i kino amatera u Valjevu 1950. i prvog kursa za osposobljavanje fotoamatera 1951. godine. Uz tekstualne podatke dato je i sedam interesantnih fotografija iz tog vremena.

Potom je objavljivanje detaljnijih pregleda za period 1952-2006. nastavio u Reviji Kolubara u rubrici „EX LIBRIS” u četiri nastavka, počev od martovskog broja 2007, a zaključno sa dopunama i ispravkama u jul- skom broju te godine. Ovi nastavci uglavnom po datumima, sadrže tekstualne i brojčane podatke, sa ponekom fotografijom.

Kasnije je kao članke u rubrici EX LIBRIS u Reviji Kolubara obja- vio seriju tekstova pod naslovom „Fotografi valjevskog kraja”, u kome su po azbučnom redu prezimena predstavljeni „fotografi čiji su životni i radni vek već okončani”. Dati su provereni podaci o njiho- vom životu, radu i ostvarenim rezultatima. Prvi članak je objavljen u avgustovskom broju 2008, u celini posvećen Kuzmanu Trivanoviću, po mnogima najboljem onovremenom fotografu, zatim u svakom narednom sa nekoliko sledećih. U oktobru 2008. prikazana je fotografska delat- nost Jovana Cvijića u valjevskom kraju Nastavci su objavljeni u svih

Za pisanje o fotografiji i fotografima Ranković se oslanjao na stručnu literaturu a najčešće je koristio radove Branimira Debeljkovića, Gorana Malića i Milanke Todić. Pored toga sarađivao je i Draganom Feldićem, poznavaocem fotografije iz Požarevca, i Miroslavom Aleksandrićem, kolekcionarom starih fotografija iz Mladenovca.

Imao je nameru da sve materijale o valjevskoj fotografiji, proširene i obogaćene fotografijama, objavi kao posebnu knjigu „Valjevski fotografski letopis 1851-2010”, za koju je poziv na pretplatu objavio u julskom, avgustovskom i septembarskom broju Revije 2010. godine ali do toga nije došlo. Ta želja ga nije napuštala, jer je u planu novih izdanja ID KOLUBARA za 2013. godinu bila i knjiga „Valjevski foto- grafski letopis 1851-2011”, ali ni ona nije objavljena.

Istovremeno je u Kalendaru Kolubara 2010. objavio letopis za period 1852-1961, koji po godinama beleži fotografske aktivnosti u Valjevu i valjevskom kraju u tom vremenu.

U mnogim brojevima Revije, pod naslovom „ARS VIVENDI”, objavljivao je portrete Valjevki i Valjevaca, koje je snimio Dušan Jovano-vić. Takođe u mnogim brojevima Revije, pod naslovom „ALBUM”, obja- vljivao je stare fotografije Valjevaca i valjevskih porodica koje je pronalazio na svojim istraživanjima. Uvek se trudio da navede ko je na fotografiji, gde je fotografiju pronašao, a po mogućstvu i ko je foto- grafiju snimio, gde i kada.

Pored tih priloga Zdravko je u Reviji objavljivao i članke drugih autora o pojedinim istaknutim fotografima. Članak Dragana Feldića „Milka Antić – Prva žena fotograf u Požarevcu i Valjevu” objavljen je u Reviji novembra 2008. Autoru ovog teksta objavio je dva teksta o prvim fotografima u Osečini.

Kada je preminuo najpoznatiji valjevski fotograf, majstor foto-grafije Đorđe Bukilica, u aprilskom broju Revije 2010. godine, obja- vljen je tekst „Dobri duh srpske fotografije”, kojim se poznati beo- gradski majstor fotografije i autor brojnih tekstova i knjiga o foto- grafiji Goran Malić, biranim rečima oprostio od legendarnog valjev- skog i jugoslovenskog majstora fotografije.

U biografskom leksikonu valjevskog kraja, kapitalnom Rankoviće-vom delu, (zaključno sa 16. sveskom 4 knjige) 18 fotografa imaju biografije: Antić Milka, Bukilica Đorđe, Vicanović Radivoje, Vujanović Sava Žuća, Glišić Dragomir, Živković Mihailo, Zega Nikola, Jere mić Miroslav, Jovanović Vojislav, Jovanović Dušan, Jovanović Obren, Jovanović Stevan, Lazarević Milan, Jokić Radomir Rade, Komarčević Vladimir Lale, Krstović Dimitrije, Medenica Dragiša i Obradović Đorđe. (Neki su neopravdano izostavljeni, kao npr. Milan Marković.)

Tokom svog ovog vremena Ranković je nabavljao i dobijao fotogra fije od prijatelja, valjevskih porodica, fotografa i na druge, samo njemu znane, načine. Tako je nastala njegova ogromna zbirka fotografija koja tek treba da bude sređena. Bilo bi dragoceno za sve istraživače kada bi ona bila digitalizovana i šire dostupna. Pored svoje i zbirke Narodne biblioteke Srbije, često je koristio i fotografije iz zbirki Narodnog muzeja i Istorijskog arhiva u Valjevu koje takođe treba digitalizovati i tako učiniti dostupnim istraživačima.

Ljubav prema fotografiji i poštovanje fotografskog delanja i stvaralaštva Zdravko Ranković potvrdio je brojnim radovima, člancima i knjigama koji su uglavnom navedeni u prethodnom tekstu. Uz mnoštvo podataka koji su u njima dati objavljene su i brojne fotografije značajne za fotografsku i sveukupnu istoriju Valjeva i valjevskog kraja. Zahvaljujući predanom Rankovićevom radu sve to je sačuvano od zaborava i predstavlja dragocen izvor podataka za sve istraživače istorije valjevskog kraja.

Branko Ž. Matić, Foto klub „Valjevo” Valjevo, [email protected]

NAZAD NA VRH