| April 2008
Notafilija Valjevskog kraja (II)Verifikovanje novčanica okupatorskih zemalja u Valjevu 1918-1919.
Branko Glišić
Prvi svetski rat ostavio je značajne tragove u notafiliji Valjevskog kraja. U prošlom broju „Kolubare” predstavljene su novčanice Kraljevine Srbije verifikovane od strane austrougarskih vojnih vlasti u Valjevu 1916. U ovom broju započinjemo mini-seriju tekstova o novčanicama okupatorskih zemalja verifikovanih u Valjevskom kraju.
Kao što je poznato, tokom Prvog svetskog rata, Kraljevina Srbija je bila okupirana i na njenoj teritoriji su pored srpskih dinara bile u opticaju i novčanice okupatorskih zemalja – Austrougarske, Bugarske i Nemačke. Nakon rata došlo je do formiranja Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca. Kako bi kontrolisale novčanu masu u opticaju i sprečile unošenje okupatorskih novčanica (austrougarskih, bugarskih i nemačkih) iz drugih zemalja, vlasti novostvorenog kraljevstva su odlučile da prebroje i verifikuju sve okupatorske novčanice na svojoj teritoriji. Verifikovanje je vršeno u dva navrata, prvo u periodu od 25. decembra 1918. do 31. januara 1919. i drugo u periodu od 26. novembra 1919. do 11. januara 1920.
Novčanice su verifikovane pečatima koje su nanosile civilne vlasti, vojne vlasti, ministartstvo finansija, banke, itd. Pečati se među sobom razlikuju po natpisu i stilu, a naročito po imenu institucije koja je bila odgovorna za nanošenje pečata, mestu u kojem je pečat nanošen, obliku pečata i državnim obeležjima. Pečati su nanošeni na novčanice okupatorskih zemalja: Austrougarske (15 različitih novčanica od 1, 2, 10, 20, 50, 100 i 1000 kruna), Bugarske (24 različite novčanice od 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100 i 500 leva), Nemačke (12 različitih novčanica od 1, 2, 5, 10, 20 i 50 maraka), ali i na novčanice Rumunije (8 različitih novčanica od 1/4, 1/2, 1, 2, 5, 20, 100 i 1000 leja) sa kojom je Kraljevstvo SHS ušlo u oružane sukobe nakon Prvog svetskog rata. Broj vrsta pečata i broj mogućih kombinacija novčanica-pečat je veoma veliki što čini proučavanje i klasifikaciju pečata kompleksnim.
Prvo verifikovanje neprijateljskog novca inicirano je naredbom ministra finansija dr Momčila Ninčića o žigosanju austrougarskih kruna i bugarskih leva od 12. decembra 1918. Prema navedenoj naredbi, pečaćenje je bilo povereno okružnim i sreskim načelstvima i trebalo se izvršiti specijalnim pečatima koji bi imali državni grb, ime organa koji ga je naneo, prazno mesto za ručno ispisivanje serijskog broja i broja protokola, prazno mesto za ispisvanje datuma i konačno ime grada u kom je pečat nanet. Novčanica od 20 kruna verifikovana pečatom Načelnika Sreza Valjevskog u Valjevu prikazana je na slici 1.
Verifikovanje je trebalo da se vrši u periodu od 25. decembra 1918. do 31. januara 1919., ali se nastavilo tokom 1919. godine zbog velike količine novca. Iz istog razloga u nekim mestima Srbije pečaćenje je vršeno i drugim vrstama pečata kao što su državni, gradski, sudski itd.
Upravna podela Srbije je nakon rata ostala gotovo ista kao i pre rata. Valjevo se nalazilo u Okrugu Valjevskom koji je bio podeljen na pet srezova: Valjevski sa sedištem u Valjevu, Podgorski sa sedištem u Kamenici, Kolubarski sa sedištem u Mionici, Posavski sa sedištem u Obrenovcu i Tamnavski sa sedštem na Ubu. Iz ovog prvog kruga verifikovanja 1918-1919. autoru su poznate dve vrste pečata koji su naneti u Valjevu. To su pečati Načelstva Okruga Valjevskog i Načelnika Sreza Valjevskog. Na pečatima se vidi ručno upisan verifikacioni broj novčanica, ali ne i datum verifikovanja što je opšta karakteristika verifikovanja u Srbiji.
Pored Valjeva, novčanice su bile verifikovane i u drugim sedištima srezova Okruga Valjevskog, o čemu će biti više reči u sledećem broju „Kolubare”.
Tokom okupacije Okrug Valjevski se nalazio duboko u austrougarskoj okupacionoj zoni (granica između austrougarske i bugarskih okupacionih zona bila je na Moravi) i stoga su tokom okupacije u Valjevskom kraju bile u opticaju, pored verifikovanih srpskih dinara, austrougarske krune. Upravo zato su valjevski pečati uglavnom prisutni na austrougarskim krunama. Autoru nisu poznati primerci bugarskih leva sa valjevskim pečatima, ali se mogućnost da se ovakvi primerci pronađu ne isključuje. Autoru nisu poznati ni primerci nemačkih maraka sa valjevskim pečatima i vrlo je mala mogućnost da takvi primerci postoje, budući da su Nemci bili uglavnom stacionirani u Istočnoj Srbiji i duž pruge Beograd – Niš. Verifikovane austrougarske krune su ostale u opticaju sve do 1920., ali zbog ubacivanja kruna sa drugih teritorija nekadašnje Austrougarske i falsifikovanja pečata pristupilo se drugom verifikovanju 1919-1920. Verifikovanje se vršilo i u Valjevu, i biće detaljno predstavljeno u jednom od narednih brojeva „Kolubare”.
U tekstu korišćena literatura:
Miodrag Ugričić, Novčani sistem Jugoslavije, Zavod za izdavanje udžbenika SR Srbije, Beograd, 1967; Željko Stojanović, Papirni novac Srbije i Jugoslavije, Beograd 1996; Branko Glišić, Pečati sa imenom Valjeva korišćeni za verifikovanje novčanica, „Dinar”– časopis Srpskog numizmatičkog društva, br. 29, str. 41-43, Beograd, decembar 2007; Zdravko Ranković, Valjevski kraj u XX veku, Valjevo, 2002; Zmago pl. Jelinčič, Katalog bankovcev jugoslovanskih dežel– 2. del pomožne izdaje, Ljubljana, 1989/90.
Komentari
Notafilija Valjevskog kraja (II) | 6.11.2010 u 06:23
interasantno koliko koih novcanicam
beli | 6.11.2010 u 06:23